وزیر نفت احمدینژاد در واکنش نسبت به تحریمهای نفتی علیه ایران گفته است: “با تشدید تحریمها، صادرات نفت ایران را متوقف میکنیم.”
رستم قاسمی، وزیر سپاهی نفت (رییس سابق قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران) همچنین به طرحی اشاره کرده که به زودی برای اداره اقتصاد ایران بدون درآمدهای نفتی به اجرا خواهد درآمد.
وی در جمع خبرنگاران در دوبی گفته است: “ما طرحی را برای دوره بدون درآمدهای نفتی تهیه کردهایم. تاکنون هیچ مشکل مهمی نداشتهایم. اما اگر تحریمها تشدید شود، ما طرح خود را به اجرا میگذاریم.” او هیچ اشارهای به جزئیات این طرح نکرده است.
دولت رانتی، اقتصاد نفتی
این گفتههای رستم قاسمی و ادعای وی نسبت به قطع صادرات نفت ایران در حالی صورت می گیرد که به عقیده کارشناسان انرژی، ایران به درآمد نفت خود بسیار وابسته است و حدود 80 درصد بودجه کشور از فروش نفت تامین میشود.
به گفته ناظران مستقل اقتصادی، هرچند وابستگی ایران به درآمدهای نفتی امر تازهای نیست و نفت و درآمدهای بادآورده ی مترتب بر این منبع انرژی، در طول دهههای گذشته جایگاه بسیار مهمی را در اقتصاد و سیاست ایران به خود اختصاص داده ولی در چند سال اخیر میزان این وابستگی روندی افزایشی داشته است. در بودجه سال 90 و 91 بیشترین میزان وابستگی به این منبع انرژی وجود دارد.
گزارشهای اقتصادی رسمی منتشرشده نشان میدهد که سهم درآمدهای نفتی در بودجه سال 85 از بشکهای 28 دلار به 39 دلار افزایش یافته و 36 میلیارد دلار درآمد نفتی در بودجه سال 85 از این راه تامین شده است.
همچنین وابستگی به درآمد نفتی در بودجه سالانه برخلاف برنامه چهارم توسعه که میبایست به 17 میلیارد دلار میرسید، با برنامههای اقتصادی دولتهای نهم و دهم به 50 تا 60 میلیارد دلار افزایش یافته به گونهای که در 4 سال گذشته سهم نفت در اثر همین بودجههای رو به رشد از 45 میلیارد دلار به 70 میلیارد دلار در سال 88 رسیده است.
بر همین اساس این روند همچنان ادامه یافته و در بودجه سال 90 وابستگی بودجه به نفت 15 درصد نسبت به سال 89 رشد داشته است.
در بودجه سال 91 هم با اینکه اتکای لایحه بودجه به نفت در ظاهر کم شده اما با مازاد درآمد نفتی، این وابستگی در واقع افزایش یافته است.
انتقاد از افزایش وابستگی بودجه به نفت
موضوع افزایش سالیانه وابستگی اقتصاد ایران به نفت در 8 سال گذشته نگرانیهای بسیاری را برانگیخته و نسبت به آن انتقادات فراوانی شده است.
علاوه بر کارشناسان اقتصادی که همواره و از همان ابتدای برسرکارآمدن احمدینژاد نسبت به این موضوع هشدار میدادند، در یکی دو سال گذشته مقامات دیگر جمهوری اسلامی هم نسبت به این موضوع اظهار نگرانی کردهاند.
فروردین ماه امسال، هاشمی رفسنجانی در جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام اعلام کرد: “وابستگی بودجه به نفت نه تنها کاهش نیافته، بلکه بیش از گذشته شده است.”
رئیس کمیسیون انرژی مجلس هم سال گذشته اعلام کرده بود: “اگر امسال هم مانند سال گذشته هیچ بودجهای برای توسعه ذخایر نفت و گاز اختصاص نیابد، با کاهش شدید تولید مواجه خواهیم شد که ممکن است این کاهش به طور میانگین تا 100 هزار بشکه در روز هم برسد.”
به گفته حمیدرضا کاتوزیان اگر همچنان از سرمایهگذاری در صنعت نفت غفلت شود، ایران در هفت سال آینده وارد کننده نفت خواهد شد.
وی همچنین تاکید کرده بود: “تولید نفت هم اکنون با آنچه در برنامه چهارم مصوب شده بود یک میلیون بشکه فاصله دارد و تنها دلیل این شکاف عمیق به غفلت از سرمایهگذاری برای تولید صیانتی نفت بازمیگردد.”
در نخستین روزهای سال گذشته و ماهها پیش از آغاز تحریم نفتی ایران، کمیسیون انرژی مجلس در گزارشی از کاهش 72 هزار بشکهای تولید روزانه کشور خبر داده بود.
گره محکم بودجه دولت به نفت
به گفته کارشناسان انرژی در چند سال گذشته نه تنها وابستگی بودجه به نفت کاهش پیدا نکرده بلکه بیشتر از گذشته شده است. این درحالیست که در سیاستهای کلی برنامه چهارم و پنجم تاکید شده که وابستگی بودجه دولت به نفت کاهش یابد.
برنامه چهارم سهم ارزی دولت از نفت را در سالهای 84 تا 87 به ترتیب 2/ 15 ، 5/15 ، 3/16 و 17 میلیارد دلار پیش بینی کرده اما مخارج ارزی دولت در این سالها به ترتیب 6/44 ، 45 ، 52 و 60 میلیارد دلار بوده است. در مورد سال 87 نیز رقم مخارج ارزی به حدود 70 میلیارد دلار می رسد؛ این در حالی است که سهم نفت از بودجه عمومی به ترتیب به 5/67 ، 70 و 62 درصد در سال های 84 تا 86 رسیده است. طبق اعلام نظر مرکز پژوهش های مجلس وابستگی بودجه به نفت از سال 84 تا 85 به ترتیب 44 و 59 درصد بوده و در سال 87 نیز با تصویب متمم های بودجه، سهم نفت تا 70 درصد بودجه افزایش یافت.
رستم قاسمی، وزیر سپاهی نفت همچنین در سخنان اخیر خود ضمن رد کاهش تولید نفت ایران گفته که کشور در حال حاضر با ظرفیت کامل و معادل 4 میلیون بشکه در روز، نفت تولید میکند.
قاسمی تاکید کرده که «به لطف افزایش ظرفیت پالایش نفت، ایران در حال حاضر مقادیر بیشتری از نفت تولیدی خود را پالایش میکند.»
وی همچنین ظرفیت پالایش نفت ایران را 2 میلیون بشکه در روز خوانده است. این در حالیست که براساس گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت، تولید نفتی ایران در ماه سپتامبر 2 میلیون و 720 هزار بشکه در روز بوده است.
همچنین آژانس بینالمللی انرژی اعلام کرده که صادرات نفت ایران در ماه سپتامبر 860 هزار بشکه در روز بوده و با توجه به قیمت نسبی 110 دلار برای هر بشکه، درآمد روزانه ایران از فروش نفت خام در ماه سپتامبر گذشته 95 میلیون دلار بوده . سال گذشته این رقم 147 میلیون دلار بوده است.
مشکلات جدید برای کسب درآمد نفتی
جمهوری اسلامی به دلیل تحریم بانکی از دریافت درآمد حاصل از فروش نفت ناتوان است.
اکنون اصلیترین خریداران نفت ایران به ترتیب چین، ژاپن، هند، کره جنوبی و سپس مالزی، سریلانکا و تایوان هستند. هرچند به نظر میرسد برای از این کشورها به زودی برای سهولت معامله، نفت خود را از عربستان تامین خواهند کرد.
به عنوان مثال، واردات نفت چین از ایران در ماه فوریه سال 2012 حدود 45 درصد افت داشته است.
ژاپن هم به عنوان یکی از خریداران نفت ایران در پی کاهش واردات نفت خود از این کشور است و در همین راستا در سال 2012 واردات نفت خود از ایران را 33 درصد نسبت به سال پیش از آن کاهش داده است.
کره جنوبی هم با آغاز تحریمهای نفتی اروپا علیه ایران، اعلام کرد که واردات نفت خود از ایران را متوقف خواهد کرد.
سریلانکا هم که از خریداران جزئی نفت ایران است تاکنون گفتوگوهایی با عراق و عربستان انجام داده تا معاملات نفتی خود را به جای ایران با این کشورها انجام بدهد.
کاهش صادرات ایران یا برهم خوردن اقتصاد جهان؟
هرچند در روزهای ابتدایی تحریم صادرات نفت ایران به اروپا، بهای نفت اندکی افزایش یافت اما بلافاصله این رقم متعادل شد. با اینکه قاسمی، وزیر نفت (رییس سابق قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران) گفته بود نفت ایران از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است و بازار بینالمللی نفت هیچگاه از آن غافل نخواهد شد و همچنین ایران تهدید بستن تنگه هرمز در صورت آغاز تحریمها را مطرح کرده بود اما با آغاز تحریمها نه تنها تنگه هرمز بسته نشد بلکه قیمت جهانی نفت هم با وجود قطع صادرات نفت ایران به اروپا چندان تغییر نکرد.
در واقع با تحریم صادرات روزانه 550 هزار بشکه نفت ایران به اروپا نه تنها قیمت جهانی نفت افزایش نیافت بلکه به جای آن صادرات ایران به شدت کاهش یافت که با تحریم کشتیرانی و شرکتهای بیمه، صادرات نفت ایران به میزان بسیاری افت کرد.
اکنون نه تنها اروپا از ایران نفت نمیخرد بلکه کشورهای آسیایی هم مثل گذشته خریدار نفت ایران نیستند و حتی در صورت عملیشدن تهدید رستم قاسمی به قطع صادرات نفت ایران به دنیا، جایگزین کردن روزانه 800 هزار بشکه نفت صادراتی ایران به کشورهای آسیایی از سوی عربستان، عراق یا کویت کار چندان مشکلی به نظر نمیرسد. به ویژه آنکه عربستان بارها اعلام کرده حاضر است در صورت تحریم ایران، جای این کشور را برای افزایش تولید نفت بگیرد.
در چنین شرایطی وزیر نفت احمدینژاد از طرحی مبهم سخن میگوید که هیچ جزئیات آن مشخص نیست و قرار است به یکباره اقتصاد کشوری که تنها سال گذشته 85 درصد از درآمدش از فروش نفت بوده را بی وابستگی به درآمد نفت سرپا نگه دارد.
منبع:ندای سبز آزادی-مریم مدنی